Xuất thân trong gia đình nhiều đời làm gốm sứ tại làng gốm Lái Thiêu, Bình Dương, từ bé Lý Ngọc Minh sớm bén duyên với nghề của tổ tiên. Năm 12 tuổi, được bố dẫn đi hội chợ, thấy nhiều sản phẩm tinh xảo của nước ngoài áp dụng khoa học kỹ thuật, cậu bé mủi lòng khi so sánh với hàng hóa thô ráp của làng mình. Từ dạo ấy, ông thầm nhủ một ngày nào đó mình sẽ làm được những sản phẩm gốm sứ bằng hoặc tốt hơn như thế. Hoài bão đó đeo đẵng cậu bé 12 tuổi cho đến năm 16 tuổi, bố mất, mẹ ốm nặng, Lý Ngọc Minh bất đắc dĩ phải gánh vác gia đình trở thành ông chủ trẻ. Và chuyến hành trình kỳ bí với gốm sứ của ông thực sự bắt đầu từ đó.

Ông Minh chia sẻ với VnExpress.net: "Thời ấy, ở Bình Dương làm gốm sứ bằng tay, thao tác thủ công là chính, sản phẩm thô, màu sắc đơn điệu. Tôi trăn trở ngày đêm, lập phòng thí nghiệm, mày mò nghiên cứu men màu mong thay đổi được cục diện".

Ông Lý Ngọc Minh giới thiệu chiếc "Chén ngọc" chào mừng đại lễ 1.000 năm Thăng Long. Ảnh: P.V.

Nghĩ là làm, năm 1968-1970, ông nghiên cứu xong men màu. Niềm vui chưa kịp đến thì nỗi buồn ập tới vì chỉ có men màu không thôi chưa đủ, muốn gốm sứ đẹp, phải cải cách cả công nghệ làm gốm. Năng lực tài chính của gia đình không đủ theo đuổi công nghệ tiên tiến, ông đành ngậm ngùi gác niềm mơ ước ấy qua một bên, xếp xó công trình thí nghiệm.

Tuy nhiên, không chịu lùi bước, trong một lần vô tình tiếp cận hàng gốm ở Đồng Nai, ông nắm bắt cơ hội thí nghiệm men màu để chế tác trên nền sản phẩm này và gặt hái chút thắng lợi. Năm 1970, ông Minh và người bạn tên Long thành lập Công ty Minh Long, cùng xuất khẩu gốm sứ đi các nước: Pháp, Mỹ, Ấn Độ... 5 năm sau đôi bạn chia tách công ty, mỗi người theo đuổi con đường riêng. Ông thích gốm sứ dân dụng và nghệ thuật nên tập trung nghiên cứu phát triển Minh Long I.

Chia sẻ về chặng đường khởi nghiệp, ông chỉ tay vào các con thú ngộ nghĩnh, đầy màu sắc bằng sứ và tiết lộ: "Đừng thấy chúng nhỏ mà xem thường, chính dòng sản phẩm này từng làm mưa làm gió ở thị trường quốc tế, tiêu thụ vài chục triệu con mỗi năm".

Vào năm 1990, một Việt kiều đến tìm, mang cho ông con thú đồ chơi bằng sứ để đặt hàng. Thế nhưng ông do dự chưa nhận lời, bỏ vào một góc, con trẻ lấy làm đồ chơi rồi đánh mất. Ba hôm sau khách đến đòi hàng mẫu, ông không dám từ chối, phải làm gấp một mẫu khác tinh xảo hơn để bồi thường. Khách tấm tắc khen đẹp nài nỉ đặt hàng. "Không ngờ tôi lại bén duyên với dòng sản phẩm này. Năm đầu đơn đặt hàng 200.000 con, nhưng sau đó nhanh chóng tăng lên thành vài triệu, rồi vài chục triệu sản phẩm một năm", ông nhớ lại.

Ông Lý Ngọc Minh (bên tay phải) đang cùng các cộng sự làm việc tại phòng thí nghiệm. Ảnh: T.L.

Vốn được đồng nghiệp và bè bạn phong tặng danh hiệu là nhà thực nghiệm không mệt mỏi, một lần nữa, ông Minh chứng tỏ mình xứng đáng với danh vị đó. Năm 1994, một vị lãnh đạo trung ương về thăm Bình Dương, khi uống trà, lật tách lên thấy nhãn hàng Trung Quốc buột miệng hỏi: "Chẳng lẽ xứ này không làm nổi bộ bình trà?". Lời nói trong lúc trà dư tửu hậu kia đến tai người thợ gốm, khơi lại giấc mơ và hoài bão của cậu bé 12 tuổi năm nào, Lý Ngọc Minh nhớ chuyện cũ. Ông bắt tay nghiên cứu công nghệ làm gốm hiện đại, quyết sản xuất bằng được dòng sản phẩm gia dụng tinh xảo với giá thành rẻ.

Với ông, đây là chuyến hành trình dài đầy gian truân trên con đường gốm sứ bất tận. Suốt hai năm 1995-1996, ông đi khảo sát để chọn thiết bị ở Nhật, Đức, Anh, Pháp, Mỹ, Italy, Tây Ban Nha, là những nước nổi tiếng có công nghệ cao về gốm. Nhiều lần ông phải lặn lội hàng nghìn cây số ở xứ người để được quan sát quy trình công nghệ sản xuất gốm của họ. Song thường khi đến nơi, ông chỉ được cho xem qua loa rồi ra về trong hụt hẫng, thất vọng.

Giữa lúc ấy, ông Minh gặp một người Đức từng quen biết, vận dụng khả năng ngoại giao để xin quan sát các công đoạn của quy trình sản suất gốm sứ. Cuối cùng, ông quyết định chọn công nghệ Đức, lò nung 1380 độ C để thực hiện giấc mơ của mình. Có công nghệ, ông lại phải mất thêm một năm nghiên cứu, chế tạo ra lò để thử nghiệm nung được sản phẩm ở nhiệt độ này. Năm 1997, Minh Long I sản xuất thử nghiệm dòng sản phẩm gốm sứ nung ở nhiệt độ cao và gặt hái thành công. "Tôi ngộ ra, cái khó của nghề gốm là vượt qua chính mình. Điều quan trọng nhất là đừng bao giờ chùn bước", ông nói.

Ông Minh cùng gia đình gồm: vợ, con gái và hai con trai. Ảnh: T.L.

Từ đó, thị trường gốm sứ Việt Nam bắt đầu xuất hiện thêm nhiều dòng sản phẩm gốm sứ nghệ thuật vẽ màu ở 1.250 độ C và nung đến 1.380 độ C. Công nghệ nung dưới ngọn lửa hoàn nguyên này làm tôn những đường nét, hoa văn vẽ tay trên tác phẩm gốm sứ, tạo không gian ba chiều làm nền cho màu sắc và hình ảnh thăng hoa. Những tác phẩm gốm sứ nghệ thuật của Lý Ngọc Minh thi nhau ra đời. Đó là bộ bình trà bằng sứ hài hòa giữa cổ điện và hiện đại, bộ đĩa, bộ bàn ăn, bộ sưu tập bình sứ nghệ thuật vẽ tay, Chén ngọc Thăng Long, Chén ngọc Văn Lang, Cúp Hồn Việt, Cúp Sen vàng.

Ông Minh cho biết, có những tác phẩm ông và cộng sự phải làm đi làm lại trong 5 năm, hội đủ mọi yêu cầu khắt khe mới được xuất xưởng. Đó là triết lý hòa hợp 4 không: thời gian, biên giới, giới tính, tuổi tác và 4 có: văn hóa, nghệ thuật, phong cách và có hồn. Trong mỗi tác phẩm vì thế đều ẩn hiện dáng dấp và tâm hồn Việt Nam. Ông Minh bộc bạch, ông đã dày công sưu tập hẳn một kho tư liệu về văn hóa Việt Nam để nghiên cứu và chuyển tải các thông điệp đó vào gốm sứ. "Thường thì doanh nhân tìm lợi nhuận, nghệ sĩ vị nghệ thuật. Còn tôi phải cáng đáng cả hai, vừa phải giữ cái đầu lạnh và hun đúc một trái tim nóng nhiệt thành với gốm sứ", ông bộc bạch.

Vượt một chặng đường dài 40 năm miệt mài nghiên cứu, thí nghiệm, leo lên bao đỉnh dốc trong nghề gốm sứ, Lý Ngọc Minh dường như không biết mệt mỏi và luôn khao khát chinh phục kỷ lục mới. Ngoái nhìn lại, ông thừa nhận: "Tôi may mắn vì có sẵn tình yêu với gốm sứ trong huyết quản. Song điều may mắn nhất đời tôi là có được một người vợ hiểu chồng, sẵn sàng hy sinh vì sự nghiệp của chồng. Nhờ vậy tôi mới có được gia đình và sự nghiệp như ngày nay", ông tâm sự.

Với nghệ nhân này, gốm sứ là cuộc rong chơi bất tận, không phân cao thấp, người thợ gốm mang tâm tư và khối óc của mình thổi hồn vào gốm, dâng hiến cho đời để đổi lấy niềm vui. Ông cho rằng, nếu nhiệt tâm, biết giữ lấy ước mơ, dám dấn thân thực hiện hoài bão và luôn có niềm tin với nghề thì tổ nghiệp sẽ biệt đãi mình.

Ngày nay những bộ bình trà, chén đĩa cơm mang nhãn hiệu Minh Long, ngoài việc được các gia đình ưa chuộng, còn thường xuyên có mặt trong các buổi tiếp tân ngoại giao của công sở, chính quyền từ địa phương đến trung ương, như niềm tự hào chất lượng hàng made in Việt Nam.

Vũ Lê

Theo vnexpress.net